Gezichten (november 2007)

Alweer maanden geleden las ik in de krant een artikel over prosopagnosia. Dat blijkt een aandoening te zijn die ervoor zorgt dat je het ene gezicht niet van het andere weet te onderscheiden. Iemand die met zo´n kwaal behept is, wordt ook wel een gezichtsblinde genoemd. Ik had er al een halve column over klaar toen ik het bestand per ongeluk wiste. Boos op mezelf en de computer had ik maandenlang geen zin meer om er opnieuw iets mee te doen maar nu kom ik er toch op terug. Het onderwerp is tè fascinerend voor iemand die een boek heeft geschreven dat ‘Gezicht gevonden’ heet en ook nog eens toestemming heeft gegeven haar eigen gelaat op de omslag te zetten. Ik vind het gezicht letterlijk wezenlijk voor de mens, want iemands wezen schemert door het gezicht heen. Als kind al zat ik naast mijn moeder aan het tafeltje in de winkel en deed ik mensenkennis op door alleen maar te kijken naar de gezichten van de klanten of vertegenwoordigers. Je kunt er zoveel in zien, dat vind ik altijd nog heel bijzonder. Vooral de mond verschaft mij heel veel informatie, anderen vinden vooral de ogen spiegels van de ziel. Ik probeer me er wel van bewust te blijven dat je, gelukkig maar, in één oogopslag niet het hele verhaal van de mens in of vlak voor het gezicht ziet (vaak zie ik het er namelijk iets voor). Daar is meer tijd en aandacht voor nodig. Maar er is bijna altijd een bepaald aspect van iemands persoonlijkheid die letterlijk op de voorgrond treedt. Alleen zangeres Madonna, die herken ik nooit, maar dit terzijde.
 
Stel je nu eens voor dat je door de stad loopt en wel allemaal gezichten ziet, maar dan in de vorm van blinde vlekken (rare uitdrukking eigenlijk want niet de vlekken zijn blind, maar de ogen van de kijker). Het lijkt me griezelig, surrealistisch. Kun je dan nog wel waarnemen of iemand oké is bijvoorbeeld, of dat je beter met een wat ruimer bochtje om hem of haar heen kan lopen? En aan wie vraag je de weg als de ene persoon niet anders lijkt te zijn dan de ander? Maar zoals elk nadeel zijn voordeel heeft, zal dat hierbij ook wel het geval zijn, en ik kan direct een voordeel bedenken. Want ik moet zeggen dat het juist de gezichten van mensen zijn die maken dat ik het nooit lang volhoud in drukbevolkte stadsstraten. Mijn blik wordt er elke keer naar getrokken, en daardoor komen er veel indrukken bij mij binnen. Want elk gezicht drukt natuurlijk iets uit, zoals stress, verdriet, boosheid of juist vrolijkheid. Al heb ik daar wat handigheidjes voor in huis, dat vereist toch aandacht om je daar niet door te laten bezetten. Soms zeg ik tegen mezelf: nu ga ik de stad in en kijk ik zo min mogelijk naar gezichten. En dat helpt dan, al is het tegelijkertijd veel saaier. Een gezichtsblinde heeft daar denkelijk geen last van, al zorgen stemmen, lichaamshoudingen en energievelden - je bent auralezeres of je bent het niet- ook voor allerlei indrukken.
 
Het nadeel lijkt me evenwel groter: ik ben bijvoorbeeld op mijn vriend gevallen vanwege zijn gezicht, daar zit voor mij een groot deel van zijn aantrekkelijkheid. Als je gezichtsblind bent, ga je natuurlijk af op stem, geur, al dan niet humor, enzovoort, maar ik zou het enorm missen om zijn gezicht, of de gezichten van mijn kinderen en vrienden nooit meer te zien.
 
Naarmate ik ouder word en al zo veel mensen ken of heb gekend, heb ik bij nieuwe gezichten vaak associaties met bekenden. Ook daar heb ik in mensenmassa’s maar ook als ik televisie kijk last van trouwens, dat mijn geest telkens ongewild want supersnel registreert: die lijkt op die en die op die. Je ziet iemand die je nog nooit eerder hebt gezien, maar toch zijn er trekken in het gezicht, lijnen van lippen of stand van neus of ogen die je bekend voorkomen. In enkele gevallen stokt mijn adem zelfs, word ik daar heimweeïg of ronduit verdrietig van, want sommige gezichten roepen oude gevoelens op. Vandaag daarentegen, terwijl deze column nog niet eens af is, zag ik op straat iemand praten die leek op een oud-collega die ik al 25 jaar niet meer had gezien. Maar hij leek er zo op, dat ik stil bleef staan om nog eens beter te kijken en verdomd, hij was het. Onze beide gezichten gingen even open, als luxaflex: hé, dat is lang geleden. Op zulke momenten, want het is me vaker gebeurd, ben ik helemaal dankbaar. Want nu gaan we vast een keer bijkletsen tijdens een kop koffie, net zo gezellig als vroeger, en dat zou nooit zijn gebeurd als ik een prosopagnost was geweest.
 

Ps 2 jaar na het schrijven van deze column kreeg ik de volgende reactie van een lezeres, die ik graag doorgeef: ‘Toen ik jouw column las viel me op dat jij de term 'gezichtsblind' veel te letterlijk genomen hebt. Iemand met prosopagnosie is wel degelijk in staat op gezichten te zien, en uitdrukkingen te lezen. Het probleem is het herkennen, dit gaat niet goed. De volgende site legt heel mooi uit hoe iemand met prosopagnosie (tenminste ik herken me hierin) probeert mensen te herkennen: www.prosopagnosia.com/main/stones/