Eerlijk (mei 2006)

Onlangs ontving ik een uitnodiging voor een verjaardag waar ik het enigszins benauwd van kreeg. Vooral het uitgebreide ritueel dat mijn vriendin wilde houden past niet bij mij. Toen ik de uitnodiging las, dacht ik: oef, hoe zal ik hier mee omgaan, zodanig dat ik haar niet kwets en mezelf geen geweld aandoe? Ga ik eerlijk zeggen hoe de vork in de steel zit of kan ik beter een smoesje bedenken? Of moet ik toch maar gewoon gaan en er dus wekenlang tegenop zien?
 
In het verleden vond ik, onder meer uit angst dat God alles ziet en dat de waarheid altijd aan het licht zal komen, dat ik zo eerlijk mogelijk moest zijn. Toen mij tijdens een lerarenopleiding gevraagd werd mijn slechte eigenschappen op het bord te zetten, kwam de gedachte niet eens in mij op me daar met een Jantje van Leiden vanaf te maken. Bijvoorbeeld door hele goede slechte eigenschappen op te schrijven, zoals dat ik altijd enorm mijn best doe in plaats van dat ik in mijn jeugd (die nog maar een jaar achter me lag) aan jaloezie leed.
 
Door de opdracht zo serieus te nemen, liet ik hem boven mijn hoofd groeien en kapte ik zelfs met de opleiding. Ik vraag me sindsdien wel eens af of het een typisch gereformeerd trekje is, die neiging tot eerlijkheid vóór alles, maar misschien ook wel die zucht naar waarheid en helderheid. Door een ex-katholieke partner, die in de jaren ’50 tijdens de biecht had geleerd eerlijkheid en zelfbehoud tegen elkaar af te wegen, ontdekte ik pas dat je ook luchtiger met de waarheid om kan springen, zonder een ander schade te berokkenen. Dat je soms bepaalde zaken gewoon niet hoeft te zeggen of net iets anders kunt verwoorden zodat de boodschap wat zachter aankomt.
 
Dat je soms zelfs, in zakelijke contacten bijvoorbeeld, jezelf een hoop energie kunt besparen door een onschuldig loopje met de waarheid te nemen. Dat wordt wel diplomatie genoemd. Maar met dat ik dit opschrijf, merk ik nog steeds dat ik geen ex-katholiek ben. Iets in mij komt hiertegen in opstand: dat doe je toch niet, je zegt toch, recht door zee, waar het op staat? Al moet het je je kop kosten? En zo ben ik ook het type niet dat vriendschappen onuitgesproken laat doodbloeden. Mijn neiging is er een eerlijk gesprek of een zorgvuldig geformuleerde brief aan te wijden waarin ik mijn motieven tot terugtrekken uiteenzet. Ik vraag me achteraf nog wel eens af of ik daar in het verleden juist aan heb gedaan. Wat is er mis met een zachte dood?
 
Tegenwoordig ga ik bij het dilemma 'eerlijk of diplomatiek' te rade bij mijn intuïtie. Soms hoort daarbij dat ik iemand uit mijn nabije omgeving raadpleeg. Wat zou jij in dit geval doen? Terwijl ik naar het antwoord luister, hoor ik meestal of me dat juist in de oren klinkt. Zo nee, dan pak ik het op mijn geheel eigen wijze aan.
 
Bij bovengenoemde vriendin is het als volgt verlopen: ze belde, we hadden een fijn gesprek, ze bracht vervolgens zelf haar verjaardag te berde, en vanuit dat openhartige gesprek heb ik met haar overlegd. De hele dag komen, vooral het een paar uur durende ritueel bijwonen, dat zag ik niet zitten. Gezellig samen picknicken, ook onderdeel van het programma, zou ik wel willen, maar dat leek haar niet prettig want alles hing met alles samen. We kwamen tot de conclusie dat wij tweeën beter apart een keer op een terras haar verjaardag dunnetjes over konden vieren, net zoals we daar de afgelopen zomer een aantal keren al zo heerlijk samen hadden gezeten. Ik bedankte haar voor haar prettige reactie en vertelde dat ik er mee in mijn maag had gezeten. Zij vond het heel vanzelfsprekend dat ik hierin mijn gevoel volgde, zo zit ze zelf ook in elkaar en ze heeft bovendien liever geen mensen op haar verjaardag die zich er niet thuis voelen.
 
Al met al was ik blij in ons geval geen smoesje te hebben gebruikt. Ik mag dan van mezelf vaker dan vroeger een leugentje om bestwil hanteren, het was goed dat ik dat in dit geval niet had gedaan. Het lag in de aard van ons contact, en dat lijkt me een goed criterium, om mijn dilemma eerlijk met haar te bespreken.